Ginekomastia to powiększenie jednego lub obu gruczołów sutkowych (piersi) u mężczyzn. Występowanie tej dolegliwości jest powszechne, a mimo to temat ten rzadko jest poruszany, ponieważ dla osób dotkniętych ginekomastią jest ona powodem do wstydu. Warto wiedzieć u kogo może występować ginekomastia, jakie są jej przyczyny oraz metody leczenia. Spis treści Ginekomastia: przyczyny Ginekomastia: diagnostyka Ginekomastia: leczenie Ginekomastia to rozrost tkanki gruczołowej sutków prowadzący do ich powiększenia, może do niego dojść u mężczyzn w każdym wieku. Szacuje się, że nawet co drugi mężczyzna będzie miał tego rodzaju problem na którymś etapie swojego życia. Przyczyny ginekomastii są najczęściej hormonalne: u chłopców związane z dojrzewaniem, u mężczyzn dorosłych wywołana lekami, idiopatyczna (o nieznanej przyczynie), rzadko wynikająca z występowania nowotworu, a u osób starszych na skutek zmian hormonalnych związanych z wiekiem. Ginekomastia rzadko wynika z poważnych chorób, jednak w każdym przypadku konieczne jest zgłoszenie się do lekarza, przede wszystkim w celu wykluczenia nowotworu. Leczenie nakierowane jest na przyczynę ginekomastii, w razie potrzeby konieczne jest wsparcie psychologiczne, a w rzadkich przypadkach wykonuje się operację usunięcia nadmiaru tkanki. Podłożem problemu jest nadmierny rozrost tkanek: gruczołowej, a niekiedy także tłuszczowej i włóknistej, wszystkie one są prawidłowymi składnikami gruczołu sutkowego. W pewnych warunkach, najczęściej pod wpływem bodźców hormonalnych zaczynają rosnąć wywołując powiększenie gruczołów. Jeśli wzrost ten postępuje szybko i jest bardzo nasilony, zdarza się, że powiększone gruczoły są obrzmiałe i bolesne. Należy pamiętać, że pewna ilość tkanki tłuszczowej i gruczołowej w okolicy sutka jest normą i nie ma ścisłej definicji, co jest stanem prawidłowym, a co zwiększoną ilością, wymagającą diagnostyki, kwestię tę najlepiej oceni lekarz, a w razie potrzeby podejmie on niezbędną diagnostykę. Ginekomastia sama w sobie, pomimo że jest nadmiernym wzrostem tkanek, nie ma pochodzenia nowotworowego. Niestety dla osób na nią cierpiących stanowi duży problem i niejednokrotnie przyczynę zawstydzenia, zwłaszcza jeśli występuje w wieku dojrzewania. Jest wtedy przyczyną braku akceptacji ze strony rówieśników oraz kompleksów związanych ze swoim wyglądem, a nierzadko także przyczyną depresji. Ginekomastia: przyczyny Ginekomastia jest objawem, a nie chorobą samą w sobie. Przyczyn jest wiele, w większości są to zaburzenia hormonalne - ich wydzielania, budowy lub receptorów. To estradiol należący do żeńskich hormonów płciowych powoduje wzrost gruczołów sutkowych, a testosteron (męski hormon płciowy) hamuje jego działanie, uniemożliwiając wzrost gruczołów. Jeśli równowaga między nimi zostaje zachwiana, zaczyna dominować estradiol, dochodzi do ginekomastii. Zdarza się, że powiększenie gruczołów jest wynikiem przyjmowanych leków lub otyłości, która również wpływa na gospodarkę hormonalną. Najczęściej spotykane podłoże ginekomastii to: Nadmiar czynnych hormonów żeńskich (estrogenów) w stosunku do męskich (testosteronu) W warunkach prawidłowych u mężczyzn występują niewielkie ilości żeńskich hormonów, jednak odpowiednia ilość testosteronu niweluje ich działanie, zdarzają się stany, w których równowaga ta zostaje zachwiana przez: - zwiększoną syntezę estrogenów W okresie dojrzewania - silnych zmian hormonalnych jest to zjawisko zupełnie normalne, najczęściej ustępujące w ciągu kilku miesięcy, chociaż niekiedy na skutek przerostu tkanek stan ten może się utrwalić. U osób dojrzałych ginekomastia spowodowana nadmiarem estrogenów powinna budzić niepokój, ponieważ może wynikać z nowotworu jąder, które nierzadko się aktywnie hormonalnie produkując androgeny lub estrogeny właśnie. Inną przyczyną ginekomastii jest przerost nadnerczy lub nowotwory wywodzące się z tego narządu. Nadnercza to gruczoły wydzielania wewnętrznego odpowiedzialne za produkcję kortyzolu, aldosteronu oraz niewielkich ilości hormonów płciowych. Jeśli przerost lub proces nowotworowy dotyczy komórek produkujących estrogeny, może one wywołać ginekomastię. Zmniejszoną syntezę androgenów, na przykład u starszych mężczyzn lub w tak zwanym hipogonadyzmie, czyli dysfunkcji jąder. To upośledzenie ma miejsce na skutek uszkodzenia jąder (mechanicznego, czy promieniowania) lub z przyczyn hormonalnych - braku produkowanych przez przysadkę mózgową hormonów gonadotropowych, zwłaszcza luteinizującego. Opisany niedobór hormonów to niedoczynność przysadki, a przyczyną najczęściej są urazy, nowotwory czy zapalenia. - zmniejszenie ilości wolnego testosteronu w osoczu W normalnych warunkach we krwi krążą dwie frakcje tego hormonu - związana z białkiem o nazwie SHGB, ta postać jest nieaktywna hormonalnie oraz frakcja wolna, która ma normalne działanie biologiczne. Niekiedy zdarza się, np. w nadczynności tarczycy, że ilość produkowanego SHGB rośnie, powoduje to wiązanie wolnych cząsteczek testosteronu i ich inaktywację, co zaburza równowagę stężeń aktywnych hormonów płciowych. - zaburzenia metabolizmu hormonów Marskość wątroby (jej niewydolność) oraz niewydolność nerek powodują spowolnienie metabolizmu hormonów - ich rozkładu i wydalania. Jeśli na skutek tego procesu rozpad estrogenów będzie upośledzony bardziej niż testosteronu, wystąpi nadmiar hormonów żeńskich w stosunku do męskich, co doprowadzi do ginekomastii. - zwiększenie ilości aromatazy Jest to hormon przekształcający testosteron w estradiol, występujący np. w tkance tłuszczowej. U osób otyłych, z nadmiernym jej nagromadzeniem powoduje ona lokalne zwiększenie stężenia hormonów żeńskich, skutkiem czego do wzrostu pobudzona zostaje tkanka gruczołowa sutków. - nadwrażliwość gruczołu sutkowego na estrogeny Z nieznanych przyczyn dochodzi do zwiększenia ilości receptorów dla estrogenów w tkance gruczołowej sutka, prowadzi to do rozrostu i ginekomastii, pomimo że stężenie estrogenów we krwi jest normalne. - wrodzone defekty receptora androgenowego W tym wypadku ilość hormonów płciowych jest normalna, jednak z uwagi na uszkodzenie receptora w tkance gruczołowej staje się ona mniej wrażliwa działanie testosteronu. Defekt ten najczęściej występuje tylko w sutku, działanie testosteronu w pozostałych regionach organizmu jest niezaburzone. Receptor androgenowy może być także zablokowany przez leki, np. niektóre leki stosowane w nadciśnieniu (spironolakton), w leczeniu grzybicy (ketokonazol), czy dolegliwości gastrycznych (ranitydyna, omeprazol), skutki są takie jak w defektach wrodzonych. W niektórych chorobach, np. raku stercza (prostaty), stosuje się leczenie hormonalne, którego skutkiem niepożądanym może być ginekomastia właśnie. Niektóre składniki pokarmowe mają działanie estrogenne (np. piwo), nadwrażliwość na te substancje może spowodować wystąpienie ginekomastii, w takim wypadku należy wykluczyć je z diety. Zdarza się również, że nadmiar tkanki tłuszczowej przyczynia się do występowania ginekomastii. Dzieje się tak w kilku mechanizmach: wspominanego nadmiaru aromatazy oraz wydzielania estrogenów. Produkcja hormonów żeńskich w tkance tłuszczowej jest zjawiskiem normalnym, a jeśli tkanka ta występuje w nadmiarze, sumaryczne ilość produkowanych estrogenów jest duża, zarówno miejscowo, jak i ogólnoustrojowo. To z kolei jest bezpośrednią przyczyną ginekomastii. Warto pamiętać, że rozrost wyłącznie tkanki tłuszczowej w okolicy sutków związany z otyłością samą w sobie to lipomastia. U części osób z tą dolegliwością nie udaje się odnaleźć jej przyczyny i pozostaje ona jedynym objawem, mówimy wtedy o ginekomastii idiopatycznej. Ginekomastia: diagnostyka Rozpoznanie stawia się na podstawie badania lekarskiego, dalsze postępowanie ma na celu wyjaśnienie, jaka jest przyczyna rozrostu tkanki gruczołowej. W czasie wizyty u lekarza bardzo istotne jest poinformowanie o zażywanych lekach, a także innych niepokojących objawach, ponieważ mogą one znacznie ułatwić postawienie diagnozy. W zakresie badań laboratoryjnych ocenia się stężenia hormonów - przede wszystkim estradiolu i testosteronu, ale także hormonów przysadki (prolaktyna, hormon luteinizujący, hormon folikulotropowy), aby wykryć ewentualne jej zaburzenia. W diagnostyce różnicowej nierzadko pomocne jest oznaczenie czynność nerek, wątroby i tarczycy oraz markerów nowotworowych. Decyzję odnośnie zleconych badań laboratoryjnych podejmuje lekarz na podstawie wywiadu i badania, które pozwalają na postawienie hipotezy, co do najbardziej prawdopodobnej przyczyny ginekomastii. Powiększenie gruczołów sutkowych należy przede wszystkim różnicować z rozrostem nowotworowym sutka, które choć rzadko, zdarzają się u mężczyzn. W tym celu stosuje się badania obrazowe: USG i ewentualnie biopsję sutków, a jeśli istnieje podejrzenie nowotworu jądra - USG jąder. W celu wykluczenia patologii innych narządów stosuje się USG brzucha, tomografię komputerową (przy podejrzeniu choroby nadnerczy) oraz rezonans magnetyczny, jeśli konieczna jest pełna diagnostyka przysadki. Ginekomastia: leczenie Podstawą postępowania jest rozpoznanie przyczyny, ponieważ terapia powinna być na nią właśnie nakierowana. Jeśli przyczyną jest nowotwór (sutka lub narządów wewnątrzwydzielniczych), należy podjąć leczenie onkologiczne, jeśli ginekomastię wywołują leki - zmienić je na inne o podobnym działaniu, a niewykazujących takich działań niepożądanych. W przypadku chorób wątroby, nerek czy tarczycy należy skupić się na poprawie czynności tych narządów, o ile jest to możliwe. W przypadku ginekomastii występującej w takcie dojrzewania, najczęściej ustępuje ona samoistnie, nie wymaga leczenia. Jeśli ginekomastia jest bardzo nasilona, jej przyczyna została usunięta lub jest nieznana (ginekomastia idiopatyczna), można podjąć leczenie operacyjne polegające na wycięciu nadmiaru tkanki gruczołowej. Bardzo rzadko w leczeniu ginekomastii stosuje się leczenie hormonalne - leki hamujących działanie lub syntezę estrogenów lub androgeny. Jeżeli główną przyczyną rozrostu tkanki gruczołowej są zmiany związane z otyłością, należy zmniejszyć masę ciała, przez ograniczenie ilości spożywanych pokarmów oraz zwiększenie wysiłku fizycznego. W leczeniu ginekomastii nie można zapominać o aspekcie psychologicznym, jeżeli ta dolegliwość jest przyczyną depresji, kompleksów i obniżonej samooceny, niezbędna jest pomoc psychologa i ewentualnie psychiatry.